Het verstand komt als laatste aan de beurt

Als iemand ergens diep van overtuigd is, dan heeft dat niets met verstand te maken. De ratio komt als laatste aan de beurt, eerst zijn er de emoties en de instincten.

Als ik mijn collega probeer te overtuigen van de gevaren en milieu-effecten van snel rijden (heb ik hier gedaan), dan zal hij met honderd argumenten komen die de voordelen van snel rijden laten zien. De reden daarvoor is niet dat hij over al die voordelen heeft nagedacht, die tegen de nadelen heeft afgewogen, en toen besloten heeft dat snel rijden wel door de beugel kan. Nee, hij vindt snel rijden gewoon leuk, hij beleeft een kick, hij probeert continu zijn rijstijl te verbeteren. Dit zijn gevoelens die bij hem leven en hem ervan overtuigen dat wat hij doet, goed is. Daarna, als hij erop aangesproken wordt, bedenkt hij de argumenten die in een discussie de voordelen van zijn standpunt tonen, en zo mensen zouden kunnen overtuigen die een meer ambivalente mening hebben over dat onderwerp.

Als een vleeseter en een overtuigde vegetarier tegenover elkaar staan, dan kunnen ze in alle ewigheid met elkaar discussieren over de voor- en nadelen van hun standpunten, maar nooit en te nimmer zal de een de ander ertoe kunnen aanzetten zijn mening te veranderen. De reden is dat hun mening niet baseert op verstandelijke overwegingen, maar op de gevoelsmatige overtuiging dat een dierenleven het wel of niet waard is geofferd te worden voor het genoegen van een maaltijd. Als ik een jager ervan probeer te overtuigen dat een dierenleven teveel waard is om te offeren voor het doel dat op dat moment speelt, dan kunnen we tegen elkaar praten tot we een ons wegen, de dieperliggende emotionele beoordeling is de ware reden voor ons standpunt, niet de argumenten over de voor- en nadelen. De jager beleeft plezier aan zijn bezigheid, waarschijnlijk wordt een jachtinstinct bevredigd, en tegen dit gevoel kan geen argument op. Ik ben een zachtaardige persoon, ik vind het zielig en beleef geen plezier aan het echte jagen, en daarom zal ik mij nooit kunnen verplaatsen in mijn counterpart, en alle argumenten ketsen op dezelfde manier aan mij af.

De lijst van onderwerpen waar ik deze vaststelling op toe kan passen is lang. Een heel duidelijk voorbeeld is religie. Wat mij een tijd lang steeds weer verbaasde, is dat er zeer intellectuele en welbespraakte mensen zijn die diep gelovig zijn. Terwijl er toch überhaupt geen bewijzen zijn voor een bovennatuurlijk wezen, en bovendien de verschillende openbaringen (bijbel, Koran, Talmud) van twijfelachtige natuur zijn, verhalen uit de tweede of derde hand, die soms ook nog eens baseren op oudere geschriften die in een nieuwe jasje zijn gestoken. Als je de bovenstaande stelling hierop toepast, dan valt opeens ook dit raadsel op zijn plaats. Een gelovig mens heeft de gevoelde overtuiging dat de wereld er niet zomaar toevallig is, dat er meer is dan je met de ogen kunt zien, dat er een wezen bestaat dat 'hoger' is dan wij. Dat alle schoonheid in de wereld niet gewoon door toevalligheden ontstaan is, maar dat iemand of iets daar achter steekt. Dat GEVOEL is in hem aanwezig, en daarom kun je hem nooit overtuigen van het tegendeel. Bij mij ontbreekt dit gevoel volkomen, en daarom beschouw ik deze vraag droog en met verstandelijke argumenten, zodat ik tot de conclusie kom dat de waarschijnlijkheid van het bestaan van een hoger wezen zo klein is, dat ik in alle rust kan aannemen dat het er niet is, en dat het beter is mijn leven op dat uitgangspunt te baseren.

Volgende week: waarom discussieren we dan eigenlijk nog?