29 december 2008

Pessimist

Israel beschiet sinds een paar dagen de Hamas.

Gaat het er nog om wie gelijk heeft? Ik denk het niet. Dit is een duidelijk voorbeeld van een conclift waarvoor geen oplossing bestaat die het mogelijk maakt dat beide partijen hun gezicht redden. Zulke conflicten kunnen alleen een einde vinden met de (gevoelde) nederlaag van een van beide partijen. Je krijgt haast de indruk dat er belangen in het spel zijn dat het conflict voortduurt.
Als je het mij vraagt, dan sta ik meer aan de kant van Israel, alleen al om het feit dat zij nergens anders naar toe kunnen. De landen die de Palestijnen zogenaamd ondersteunen willen ze echter ook niet opnemen omdat ze meer tegen Israel zijn als voor de Palestijnen, als je begrijpt wat ik bedoel.

Grant me the serenity to accept the things I can't change, the courage to change the things I can, and the wisdom to know the difference.

De mensheid is gedoemd, kerstmis heeft er niets aan veranderd, 2009 wordt ook niet beter.

Het beste is waarschijnlijk om je op de bank voor de televisie met de dvd-player te verschansen.

Misschien doet de jeugd het beter dan wij.

Ik ga nu mijn oogkleppen weer opzetten, een spelletje Need for Speed spelen tegen mijn zoon op zijn nieuwe Nintendo, en dan pizza bakken.


Gelukkig nieuwjaar aan iedereen.

23 december 2008

Einstein tegen Bohr

Vandaag wil het hebben over quantummechanica. Waarschijnlijk schakelen nu de helft van de mensen weg, maar dat zijn er toch niet zoveel, dus dat maakt niet uit.

Ik was als kind al zeer geinteresseerd in hoe de wereld nu eigenlijk precies in elkaar zit, en daarom vond ik natuurkunde altijd erg interessant. Omdat ik echter niet 'vloeiend' genoeg ben in wiskunde, een gebrek aan voldoende talent, heb ik daar niet mijn beroep van gemaakt. Afgezien daarvan valt er ook weinig geld mee te verdienen. De interesse is echter gebleven en zo lees ik af en toe graag nog boeken over de nieuwste ontwikkelingen op dit gebied. Momenteel lees ik Die Quantenrevolution van Brigitte Röthlein. Een boek dat ook voor leken als ik te volgen is.

Ik ben nogal skeptisch ten aanzien van bepaalde uitspraken die altijd gedaan worden in de quantummechanica, je zou kunnen zeggen dat ik een aanhanger ben van de klassieke mechanica. De quantummechanica is ontstaan naar aanleiding van het beroemde Doppelspaltexperiment, met een lelijke Nederlandse naam het 'tweespletenexperiment' genoemd. Daarbij bleek dat elementaire deeltjes zoals elektronen zich niet altijd gedragen als 'normale' deeltjes, zeg maar kleine kogeltjes, maar zich soms gedragen alsof het golfbewegingen zijn.

Het probleem bij de moderne natuurkunde zoals de quantummechanica en eigenlijk ook al de algemene relativiteitstheorie is dat het grotendeels niet te verifieren is zonder je in ingewikkelde wiskundige formules te verdiepen die alleen maar voor beroepsnatuurkundigen nog te volgen zijn. Als gevolg daarvan moeten we veel uitspraken gewoon voetstoots aannemen zonder te begrijpen hoe die tot stand komen. Iemand heeft dit principe met de volgende ironische uitspraak verduidelijkt: Every sufficiently advanced technology is indistinguishable from magic.

Sommige uitspraken zijn echter wel degelijk te doorgronden en over een zo'n uitspraak wil ik het hebben. Het oorspronkelijke resultaat van bepaalde experimenten in de quantummechanica was dat we van elementaire deeltjes nooit tegelijkertijd kunnen meten wat de positie en de snelheid is. Zodra we weten wat de snelheid is, weten we niet meer wat de positie is en omgekeerd. Hetzelfde geldt voor de gelijktijdige meting van energie en tijd.

De reden hiervoor is IMHO zeer eenvoudig: de meting beinvloedt het resultaat. Om een deeltje te 'zien' moet je het bijvoorbeeld met licht bestralen. Als je een normaal object zoals bijvoorbeeld een tafel met licht bestraalt, heeft dat geen merkbaar effect op de tafel. Als je echter licht laat vallen op een elektron, dan wordt dit elektron daardoor beinvloed, er wordt energie aan toegevoegd, en het verandert zijn baan.

Nu luidt de uitspraak van de quantummechanica dat een deeltje nooit tegelijktertijd een vaste positie en snelheid heeft onafhankelijk van de waarnemer, maar dat er alleen waarschijnlijkheden bestaan van de toestanden waarin het zich kan bevinden, en dat we die toestanden 'vastleggen' op het moment dat we ze meten. De onzekerheid van het systeem zit hem dus niet in de waarneming, maar is ingebakken in het systeem zelf.

Einstein heeft zich altijd hevig verzet tegen deze vermeende fundamentele onzekerheid in de wereld, zijn beroemdste uitspraak hierover was: Gott würfelt nicht.

Een van de talenten van Einstein was dat hij voor zijn theorieen goede aanschuwelijke concrete voorbeelden kon bedenken. Volgens het boek dat ik nu aan het lezen ben bedacht hij een voorbeeld waarmee hij aantoonde dat men wel degelijk de energie (in dit geval de impuls = massa x snelheid) en het exacte tijdstip van een deeltje kan bepalen. Het gedachtenexperiment gaat zo:

Stel je voor je hebt een doos met daarin een constructie met een klok en een beweegbare schuif. Met de constructie is het mogelijk op een exact tijdstip de schuif kort te openen en een foton te laten ontsnappen. De klok geeft het precieze tijdstip aan waarop het foton ontsnapt. De energie van het foton is te bepalen door de doos voor en na het experiment te wegen en het verschil in massa vast te stellen. Volgens de vergelijking e=mc2 is staat immers de energie in verhouding tot de massa. Wanneer nu de doos lichter geworden is nadat het foton ontsnapt is, dan kunnen we de energie van het foton berekenen. En zo zijn zowel de energie als het tijdstip van de meting te bepalen, de onzekerheidsrelatie (Heisenberg) wordt zodoende een spaak in het wiel gestoken.

Ja maar, zegt nu Niels Bohr, hoe wil je de doos wegen? Je zou de doos dan bijvoorbeeld aan een weegschaal met een veer moeten hangen (zie het plaatje). Wanneer de doos lichter wordt, dan stijgt hij een klein stukje t.g.v. de zwaartekracht. Dus de doos beweegt zich, en met de doos beweegt zich ook de klok. Volgens de algemene relativiteitstheorie lopen bewegende klokken anders dan stilstaande klokken, namelijk afhankelijk van de beweging. Aangezien wij niet weten hoe snel de klok zich beweegt, omdat we nog niet weten hoe zwaar het foton is, kan het tijdstip van de meting niet precies bepaald worden. Zodoende weten we dus de energie, maar niet het tijdstip. Het geraffineerde van deze argumentatie is dat Bohr hier Einsteins' eigen relativiteitstheorie gebruikt om het schaak te zetten.

Bohrs' variant van de doos zie je in dit plaatje:






















Naar men zegt accepteerde Einstein deze argumentatie en twijfelde niet meer aan de onzekerheidsrelatie.

Ja maar, wacht eens even. Ofwel ik ben te dom om het goed te begrijpen, of hier wordt een blunder gemaakt.

Je hoeft de doos toch niet te wegen op het moment dat het foton ontsnapt? Je kunt de doos toch voor de 'ontsnapping' en na de 'ontsnapping' op een weegschaal zetten? Op het moment van de meting heb je dan toch een niet-bewegende klok?

Als iemand me kan vertellen waarom dat niet funktioneert, dan ben ik zeer dankbaar. (Afgezien van het feit dat je een foton natuurlijk niet kunt wegen met een mechanische veer, het gaat hier om het principe.)

18 december 2008

Kerstkadootjes

Morgen ga ik kerstkado's kopen.

Ik heb gehoord dat de mensen in Duitsland meer dan 300 euro aan kerstkado's uitgeven voor hun kinderen, PER KIND wel te verstaan. Toen ik dit bericht hoorde voelde ik een oprechte verontwaardiging in mij opborrelen over de vercommercialisering van kerstmis en de afstomping van de mensen in het algemeen die hun levensplezier alleen nog maar schijnen te kunnen verkrijgen door te consumeren, toen het tot mij doordrong wat waarschijnlijk de bron van deze informatie is. De detailhandel! Zij zelf plaatsen dit gerucht in de wereld in de hoop dat de mensen erdoor beinvloed worden en dan inderdaad meer geld gaan uitgeven voor de kerstkadootjes. Onder het motto: als iedereen zoveel geld uitgeeft, dan kan ik eigenlijk niet achter blijven. Stel je voor dat mijn kind veel minder kado's krijgt als de andere kinderen uit zijn klas, dan staan we mooi voor schut.

Haha, ik heb u door, snode verkopers, en ik trap er niet in.

300 Euro is ook belachelijk, eerlijk gezegd. Daar kom je bij uit als je dingen kado gaat geven als spelcomputers, televisies, en andere elektronische apparatuur. Ik ben een fervent voorstander van GEMATIGDE computer- en televisie-consumptie. Meestal zit ik erbij als mijn zoon aan de pc zit, en zowiezo staat er een kinder-internetfilter ingeschakeld. Ik ga liever met hem naar buiten een stuk wandelen of frisbee spelen in het park, dat is een stuk gezonder.

Mijn zoon heeft een zeer specifieke wens voor kerstmis: een Nintendo DS Lite. In het licht van de voorgaande informatie zul je begrijpen dat ik niet sta te trappelen om aan deze wens te voldoen. Ik geef hem liever een ouderwets kado, zoals een bouwpakket of een meccano-doos. Misschien een model-spoorbaan? Mmh, dan zit je ook gauw bij 300 euro. Ik moet er nog over nadenken.

In mijn schoonfamilie is het momenteel zo dat iedereen voor iedereen kado's koopt. Dat houdt automatisch in dat je per persoon minder geld uitgeeft en dus ook meer flauwekul-kadootjes krijgt (after-shave, zoetigheid, zeepje, flesje wijn...). Ik heb al voorgeslagen dat we volgend jaar namen trekken zodat iedereen maar voor een andere persoon iets koopt, en dan kun je ook iets zinvols kopen. Mijn vriendin is het er al mee eens, nu de rest nog.

14 december 2008

Sneeuw!


Eat your heart out, Hollanders in Holland. Bij ons ligt er al de hele week sneeuw en vrijdag en vandaag ben ik wezen skien op de Inselsberg. 50 cm Neuschnee!


Op de Inselsberg hebben ze de skilift, waar ik al eens over bericht heb, vorig jaar vernieuwd. Daarmee is het een stuk makkelijker geworden naar boven te komen, maar er gaat een traditie verloren; tegenwoordig kan iedereen met deze skilift overweg, en dat merk je dan ook aan de wachtrij: gemiddeld een kwartier.


Vrijdag was het ideaal: ik had de middag vrij genomen, de Inselsberg is 10 minuten van waar ik werk vandaan. De sneeuw was vers, het dooide nog niet, alle bomen waren met een laag bedekt. De naaldbomen met een dikke laag, de bomen met kale takken met een dun laagje. Het uitzicht was grandioos; boven de laaghangende wolken was het zonnig en een ongelooflijk heldere strakblauwe lucht. Je hebt het gevoel dat je 50 km of meer kunt zien. Vandaag was ik samen met mijn vriendin. Lekker rustig aan, kopje koffie tussendoor, broodje kaas meegenomen. Aaahh.. de ideale zondag.


10 december 2008

Happy end?

Gisteren was ik bij de mevrouw van het Jugendamt, de eerste keer sinds de perikelen rondom mijn samenwonen met mijn vriendin. Wat schetst mijn verbazing toen de mevrouw eigenlijk alles wat ik vind over de zaak bevestigde, en mij een voorstel voor een bezoekregeling onder mijn neus schoof die zij samen met mijn zoon opgesteld heeft, waar ik het 100 procent mee eens ben? Op de een of andere manier hebben zowel mijn ex als mijn zoon zelf dit voorstel niet exact doorgegeven. Waarom dat precies gebeurd is ga ik niet uitgraven, het belangrijkste is vooruit te kijken. Het nieuwe voorstel luidt: elk tweede weekend plus een vaste afspraak op een doordeweekse avond, het enige verschil met de oude regeling is dat het nu een andere avond in de week is.
Dit voorstel heb ik nu nog een keer opgeschreven in een briefje, geadresserd aan ex plus zoon.
Ik zat in de piepzak omdat ik het gevoel dat de instanties niet aan mijn zijde staan, en nu blijkt het heel anders te zijn.

8 december 2008

De voorlezer

Een kleine boekbespreking. De emigrant heeft er al een keer uitgebreid en zeer lovend over geschreven, en toen ik ontdekte dat mijn vriendin dat boek in de boekenkast heeft staan, ben ik er ook aan begonnen.
Ik heb het over De voorlezer van Bernhard Schlink. Het is geen dikke pil, dus ook voor de niet-geroutineerde lezers een poging waard. Het bijzondere aan dit boek is dat het op een persoonlijke, indringende, begrijpelijke, niet betweterige, niet intellectuele manier ingaat op de grote morele dilemma's van het leven die bijvoorbeeld in de nazi-tijd in Duitsland een grote rol spelen. Afgezien daarvan is het ook een boeiend liefdesverhaal over een student en een volwassen vrouw.

De morele vraagstukken die worden behandeld zijn bijvoorbeeld:
Hoe kan een mens zich laten meeslepen om mee te doen aan de gruweldaden van een systeem waar je als buitenstaander alleen maar met afschuw naar kunt kijken? Hoe komt het eigenlijk dat er zo veel mensen aan dit systeem hebben meegedaan? Waren al deze mensen gewoon slecht, dit antwoord is natuurlijk te simpel. Aan de hand van een persoon die in het normale leven (bijna) normaal functioneert wordt geschilderd hoe ogenschijnlijk onbelangrijke karaktereigenschappen en zwakheden ertoe bijdragen dat iemand in dit systeem meewerkt en bijvoorbeeld mensen selecteert die te zwak zijn om nog te werken en doorgestuurd worden om te worden vergast.

Met alle begrip en achtergrondinformatie blijft er altijd een punt aan te wijzen waarop een persoon had kunnen zeggen: hier doe ik niet meer aan mee. Ook al kost het me mijn baan, mijn aanzien, en mijn geld; ook al moet ik misschien in de gevangenis, aan dit soort praktijken doe ik niet meer mee. Ik denk dat het alleen de 'sterkere' mensen zijn die op zulke momenten een dergelijk besluit kunnen nemen. Veel mensen zijn echter niet clever genoeg om zich op de juiste manier te rechtvaardigen, hebben niet genoeg (wils-)kracht om tegen de autoriteiten in te gaan, hebben soms niet genoeg opleiding om zich op een fatsoenlijke manier te uiten, zijn gewoon te zwak.
Dit alles moet natuurlijk geen verontschuldigung zijn, maar inzicht verschaffen in de manier waarop een dergelijk systeem kan groeien. Als we niet willen begrijpen dat we misschien zelf ook vatbaar zijn in een zwak moment om ons te laten meeslepen, als we dat niet kunnen toegeven, dan lopen we gevaar dat we het niet zien gebeuren als het zover is.

Update:
Als ik over een film of boek vertel, lees ik pas daarna de andere kritieken of de stukken in de wikipedia, zodat ik mijn eigen mening niet teveel laat beinvloeden. Nu heb ik gelezen in de Wikipedia dat juist deze maand de verfilming van dit boek onder de titel The Reader in premiere is gegaan. In een van de hooofdrollen speelt Kate Winslet, en men houdt al rekening met Oscar-nominaties. De film komt pas in februari naar Duitsland, ik ben benieuwd.

2 december 2008

Driftkikker

Als kind was ik een echte driftkikker en ondanks dat ik nu ouder en wijzer ben, steekt die karaktereigeschap af en toe weer de kop op, zoals de trouwe lezers in de laatste twee berichtjes hebben kunnen meebeleven.

Bijvoorbeeld speelden we vroeger op de lagere school landje veroveren. Ik weet niet of dat bekend is, dat gaat zo: In de grond die bij voorkeur uit aarde of zand bestaat, teken je met een zakmes een rechthoek dat in twee helften wordt verdeeld. Je speelt met zijn tweeen, ieder krijgt zo de helft van het land. Je moet nu het mes van een vaste hoogte laten vallen, en als het mes blijft staan, mag je door de inkeping in de grond een doorlopende lijn trekken, en zo je stuk land vergroten. Het mes moet in het land van de tegenspeler vallen. Je hebt verloren als je stuk land zo klein geworden is, dat het mes er niet meer in past.
Op een dag had ik ruzie tijdens dit spel, ik weet niet meer wat de oorzaak was, en in mijn drift heb ik toen het mes in de schoen van mijn tegenspeler gegooid. Door toeval kwam het niet in zijn voet maar tussen zijn tenen. Daar hebben we allebei geluk bij gehad!

Ik heb het tegenwoordig aardig in bedwang, maar soms, als ik denk dat niemand kijkt, laat ik me even gaan. Bijvoorbeeld op mijn werk. Iedereen die met computers werkt weet hoe frustrerend dat soms kan zijn. Als het dan ook nog besturingssystemen van Siemens zijn, dan moet je al een behoorlijk standvastig karakter hebben om überhaupt iets te bereiken. Vanmiddag wilde ik om half vier nog even aan de machine nieuwe software laden. Dat kon pas om die tijd, omdat er nog andere mensen aan de machine bezig waren om de kabine te bouwen. En om half vijf moest ik weg, omdat ik om 6 uur een afspraak had in Erfurt. Normaalgesproken is een uur tijd genoeg, als alles goed gaat. Je raadt het al: niets ging goed. Het enige dat goed ging was de backup die ik als eerste maakte. Van de rest lukte niets. Om 10 over 4 had ik in gedachten mijn scope al verkleind en wilde alleen nog maar een deel van het werk doen, en de rest morgen. Een half uur later bleek dat dat kleine deel dat ik geinstalleerd had, niet werkte... Ik heb toen een keer zeer luid op de tafel geslagen met de vuist. Een ander tafeltje heb ik zo al een keer kapot geslagen (was een zwak tafeltje, echt waar).