19 oktober 2011

De waarheid revisited

Door het lezen van boeken en blogs en het filosoferen over religie en politiek komt dit onderwerp steeds weer naar boven. Er is een stroming van mensen die er heilig van overtuigd is dat het niet belangrijk is wat de waarheid is. Bij romanschrijvers moge dit duidelijk zijn. Maar er zijn ook journalisten en zogenaamde Meinungmacher, mensen die de openbare opinie beinvloeden, die bij deze stroming in te delen zijn. Voor politici en andere mensen die veel onderhandelen, zoals verkopers en inkopers, is het van levensbelang om met verschillende versies van de waarheid om te kunnen gaan. Het is niet toevallig dat dit vaak mensen zijn die op school de alpha-wetenschappen hebben gestudeerd.

Voor deze mensen is het belangrijker een goed verhaal te hebben dan gelijk te hebben. Of dit verhaal nu overeenkomt met de waarheid, doet niet zo veel ter zake. Als het niet voor deze situatie geldt, dan kun je het wel toepassen op een andere. Trouwens, er is helemaal niet zoiets als een absolute waarheid, toch?

Natuurlijk is er een absolute waarheid. Ik heb kanker of ik heb het niet. Ik heb een dak boven mijn hoofd of niet. Jij bent werkloos of je hebt een baan. Het fietspad naast de Magdeburger Allee in Erfurt is minder dan 1,50 meter breed. Dat zijn allemaal absolute waarheden, binnen een gegeven kader van afspraken: we hebben afgesproken hoe lang een meter is, wanneer je werkloos bent, en wanneer de diagnose kanker gesteld wordt.

Een anekdote uit het vreselijke boek van Frank Schätzing "Limit", een boek van 1300 bladzijden dat ik na 200 bladzijden heb weggelegd, illustreert dit mooi. Twee mensen hebben een discussie en op een gegeven moment zegt de een iets in de trant van: wat maakt het nu uit of het waar is of niet, daar komt het toch niet op aan in het leven. Waarop de ander, een vrouw, antwoordt: Ik ben arts. Ik denk dat mijn patienten niet erg tevreden zullen zijn met mij wanneer ik een verkeerde diagnose stel, ook al is deze diagnose nog zo mooi onderbouwd en bevat hij nog zoveel interessante nieuwe gedachten.

In mijn beroep in de industriele automatisering is het precies zo. Ik kan mooie verhalen bedenken en redenaties ten beste geven, ik kan vakkennis ten toon spreiden en indruk maken op mensen, maar als puntje bij paaltje komt moeten de bits en bytes op de juiste plaats staan opdat de machines functioneren. De uitkomst van mijn werk moet voldoen aan absolute waarheden binnen een gegeven kader van afspraken. Als het dat niet doet, dan is het resultaat onmiddelijk zichtbaar, en daar word ik op afgerekend.

En datzelfde geldt voor de meeste gewone mensen met een normale baan: zij hebben niet de mogelijkheid om zichzelf met mooie praatjes te verkopen, omdat hun werk zijn eigen taal spreekt. Het geldt voor heel veel mensen, maar niet voor allemaal; uitzonderingen vormen de al eerder genoemde schrijvers en opiniemakers, bepaalde verkopers, mensen met een adviserende functie en ...

... en de mensen die we de meeste macht geven: de lokale, landelijke en internationale politici. Hoe groter het gebied waarover ze regeren, hoe langer de termijn waarop hun beslissingen resultaten tonen, hoe minder duidelijk het is of een resultaat überhaupt een gevolg is van deze beslissing en of een andere beslissing een beter resultaat had gehad. Voor deze mensen speelt de waarheid een ondergeschikte rol. De facto kunnen ze niet op hun werk worden afgerekend. Ziedaar de ongerijmdheid van alle regeringen, en de onvermijdelijke oorzaak van de ondergang van alle grote organisaties en de mensheid in zijn geheel.

36 opmerkingen:

  1. Wetenschap wordt in mijn ogen steeds meer afgedaan 'het is ook maar een mening'. Nu komt dat een beetje door de wetenschap zelf. Allerlei onderzoeken met tegenstrijdige resultaten verschijnen in de media, zodat een 'meeste stemmen gelden' principe gaat gelden. Maar ook durven politici bijvoorbeeld in het geval van de klimaatdiscussie keihard de wetenschap in het verdomhoekje te plaatsen. Zo dreigt nu de PVV met het intrekken van subsidie aan het KNMI omdat ze qua wetenschappelijk denken niet aan de wenselijke (PVV) kant staan. Het zal er vrees ik niet beter op worden...

    BeantwoordenVerwijderen
  2. De absolute waarheid binnen een kader van afspraken is natuurlijk eigenlijk niet meer absoluut, maar relatief. Een "echte" absolute waarheid bestaat evenmin als een echte vrije wil. De echte absolute waarheid zullen we nooit vinden en om te denken dat we die ooit zullen vinden is hoogmoed. Maar deze beperkte vorm van absolute waarheid is daarom niet waardeloos: zij is goed genoeg. De ware kunstenaar is iemand die zich binnen een strak kader van regels vrij kan bewegen. Charlie Parker kon dat. De ware wetenschapper is iemand die zich bewust is van de beperkingen van zijn mens-zijn en zonder vooringenomen mening en zonder zucht naar roem of geld op zoek gaat naar waarheden die andere mensen verder brengen.
    Er zijn geloof ik veel mensen die in de wetenschap werken maar geen ware wetenschappers zijn. Een ware wetenschapper te zijn brengt niet veel op, tenzij je geniaal bent, dan wordt je beroemd.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. ‘... geen ware wetenschappers zijn’: dat klopt, die zijn er en hun aantal neemt toe. Het heeft ook te maken met de inrichting van de maatschappij. Ik heb een ouderwets Duits ambtenarencontract, moet dus per week 10 uur les geven en voor de rest ben ik geheel vrij om naar de beperkte absolute waarheid te zoeken. Geheel anders echter bij de jongere collega's. DIe zitten met wurgcontracten en taakomschrijvingen volgens welke ze moeten doen wat het ministerie voorschrijft. En dat is allang niet meer geïnteresseerd in welke waarheid ook. Toch is het hoger onderwijs niet goedkoper geworden ...

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Waarheid is voor mij tegenwoordig vrijwel altijd relatief. Ik zeg dan ook vaak 'voor zo ver we op dit moment weten'. Vroeger dacht ik ook meer dat er maar 1 waarheid was die niet meer kon wijzjgen. Maar volgens mij moet een echte wetenschapper altijd blijven twijfelen aan de dan geldende waarheden om zo verder te blijven zoeken naar hoe het wel zit.

    Misschien is dat ook wel het probleem van de jongste generaties. Zij groeien op met een gevuld internet. Kunnen alles veel sneller nagaan en komen veel sneller tot de conclusie dat alles al tig keer goed is uitgezocht.

    Daar heb ik dus mijn twijfels over. Wikipedia en veel andere info op het internet is uitstekend, maar er kunnen altijd fouten in zitten. Net zo goed als dat er altijd fouten in de Brittanica blijven bestaan.

    Daarnaast zijn er persoons- en groepsgebonden waarheden. Ik zit in veel klankbordgroepen over verkeer met bijvoorbeeld gemeente, bewoners, ondernemers en andere belangengroepen. Hun waarheden verschillen enorm. Als stukjes in de media hen uitkomen, wordt het gedeachteloos aangenoemen als: 'Zie je wel.' En als stukjes in de media botsen met hun opvattingen, dan is het een krant die wel vaker naast de waarheid zit of er zit misschien wel een typefout in etc.

    En die media als kranten worden oa gevuld door mensen uit die klankbordgroepen. Daar krijg je een leuk rondzing-effect door. Het helpt doorgaans niet objectieve waarheden te benaderen. Kortom gewoon aan alles blijven twijfelen, ook aan berichten die in mijn straatje passen. :-)

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Is er dan niets dat zeker is? Nee, niet eens de dood is zeker. Er bestaan kleine kwalletjes die zich steeds opnieuw verjongen en nooit sterven zolang als ze niet gevreten worden.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Dus die hebben keizer Nero nog meegemaakt? Ben ik even blij dat ik geen kwal ben.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Waar ik eigenlijk naar toe wilde met deze post, is dat ondanks het feit dat er vele verschillende waarheden zijn te bedenken, er toch ook altijd een waarheid is die universeel genoeg is dat zij voor alle mensen die aan een bepaalde tafel zitten geldt, en dat dit graag over boord wordt gegooid door zand strooiende individuen die op een slinkse manier proberen hun eigen voordeel te maximeren. Vandaar de voorbeelden over het fietspad, werkloosheid en kanker.

    Bij mijn volgende post doe ik een handleiding ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Je blog was wel duidelijk Bob, maar ja, in reacties wordt er vaak op zijpaden geouwehoerd. Bovendien is iedereen steeds druk en onderweg dus er blijft vaak alleen tijd voor vluchtige reacties.

    Die kwallen houden me nog even bezig: stel dat dat ooit ook met andere dieren of met de mens mogelijk is, wat blijft er over van de identiteit, laat staan de ziel?
    Ik heb nu al vaak het gevoel dat ik niet dezelfde ben als veertig jaar geleden, maar er is toch altijd nog iets wat me bij elkaar houdt. De som der lichaamsdelen + geheugeninhoud = ik? Nee, want die bouwelementen zijn zeer variabel. Er is nog iets meer; dat zal de ziel wezen dan.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Het kwalletje heet Turritopsis nutricula, en is best wel mooi om te zien:

    artikel

    plaatjes

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Heel sexy inderdaad, dat beestje, maar het plant zich aseksueel voort. Wat heb je dan aan het eeuwige leven? Toch zal het met ons in deze eeuw ook wel die kant opgaan. Vooruitlopend op onze verduurzaming?

    De plaatjes willen bij mij niet openen; is de link kapot?

    BeantwoordenVerwijderen
  11. O, de link werkt niet. Ik probeer het nog eens:
    plaatjes

    BeantwoordenVerwijderen
  12. De absolute waarheden die jij noemt: je hebt kanker of niet, het is twaalf graden, dat met de bits en bytes enz. zijn onomstreden. Ik vermoed dat zelfs de meeste leugenachtige dictator, zo eentje die altijd van zijn generaals wint met schaken, op een dag van zijn lijfarts wil horen welke ziekte hij nu écht heeft, en hoe ver die al is voortgeschreden. Dat zijn de eenvoudige waarheden.

    De ‘waarheden’ van religies en ideologieën zijn niet waar, in jouw en ook mijn zin van het woord. Maar zij liggen aan de basis van heel veel praktisch handelen. Handelen dat niet plaats had gevonden zonder de impuls van die valse waarheden. Zou dat jammer zijn geweest? Soms helemaal niet, soms toch wel. In ieder geval had de wereldgeschiedenis zonder die impulsen grotendeels niet plaatsgevonden. Dan hadden we nog in grotten gewoond. Daar telde de overzichtelijke waarheid van de spieren en de knots; was dat beter geweest?

    Toen ik nog aikido trainde werd mij verteld dat ik ergens ter hoogte van mijn navel een ki heb zitten, een energetisch middelpunt. Dat is niet waar: zaag mij open en je vindt geen ki. Toch is dit niet bestaande middelpunt zeer werkzaam bij het uitoefenen van aikido, en bij vele andere activiteiten ook. Ik heb het daarom graag aanvaard, omdat ik er wat aan had.

    En nu die machthebbers. Die hebben te maken met problemen van enorme omvang, met repercussies over langere tijd. Ik zeg maar: de schuldencrisis. Politici met de allerbeste wil kunnen niet overzien wat er aan de hand is. Om te beginnen al omdat zij niet over de echte feiten kunnen beschikken (nee, niet alleen Griekse cijfers zijn onwaar). Maar afgezien daarvan: problemen kunnen zo complex zijn dat zij werkelijk niet te overzien zijn. Ook niet over honderd jaar, als de historici erover zullen kibbelen.

    Politici moeten natuurlijk ook kunnen liegen, en dat doen zij ook. Vroeger om een vorst te behagen; in een democratie om het kiezersvolk mee te krijgen en om vijanden te misleiden.
    Zonder onwaarheden kunnen wij helemaal niet. Maar ik denk dat bij voorbeeld mevrouw Merkel wel degelijk zo oprecht is als zij kan. Te zeggen dat voor haar de waarheid een ondergeschikte rol speelt doet haar tekort. Haar pensioen is royaal en veilig. Het partijbelang van het CDU is niet onbelangrijk voor haar en hangt ook samen met haar eigen eerzucht. Maar zij ziet ook wel dat het redden van de Euro belangrijker is dan haar evt. herverkiezing. Zo iemand denkt ook wel eens aan haar plaats in de wereldgeschiedenis. En dus doet zij in alle oprechtheid wat zij onder de omstandigheden voor het beste houdt. Het kan misgaan, omdat ze het probleem te groot voor haar is, omdat er tegenkrachten zijn, omdat er zoveel onvermijdelijke onwaarheden binnensluipen, maar in grote lijnen wil zij the real thing. En pin me niet vast op Merkel, dat is maar een voorbeeld. Er zijn eerlijke, moedige Gorbatschows en verachtelijke Berlusconi’s; het verschil in waarheidsgehalte is enorm!

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Ja, nu zijn de plaatjes te zien. Heel mooi, inderdaad. De foto van die man met een kwal op zijn hoofd is een interessant geval van symbiose.

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Mensen die verhalen vertellen zijn vaak zij die het voor de ict-ers mogelijk maken hun job te doen. Software moet aan de man gebracht, en dus wordt er gewerkt met cijfers en informatie die mooier is dan wellicht in de praktijk waar te maken, en dus een beetje bezijden de waarheid. Zo geldt dat ook voor andere zgn. wetenschap. Onlangs nog ontdekten wetenschappers dat sommige deeltjes sneller reizen dan het licht. Tot op dat moment een theorie die voor onmogelijk werd gehouden. Reizen in de tijd zou daarmee mogelijk zijn, ook al gaat het nog maar om nanoseconden. Ooit was het idee sterk dat we nooit sneller dan het geluid zouden kunnen vliegen. Sinds 1948 (Bell X1) weten we beter. Ooit leefde het idee dat we met een kanonskogel naar de maan zouden kunnen vliegen. Het werd een iets ingewikkelder reis, maar toch, sinds 1969 kan het. Wie alle wetenschap hoort over het weer, weet meteen dat alle politieke verkopers zich op elk onderzoek storten om te bewijzen dat hun verkoopverhalen kloppen. GroenLinks wil graag de ondergang prediken onder een muur van water. Dat is maar op een manier tegen te houden, door heel veel heffingen te betalen voor een schoner milieu. Kletskoek natuurlijk. Net als de gedachte dat er met het klimaat niets aan de hand is. Een voorbeeld van wetenschap uit het midden, kwam van jouw eigen blog onlangs. De cycli in de temperaturen hadden van doen met dingen als de kleine ijstijd en zo meer. Opmerkelijk genoeg worden verkopers van dit verhaal afgedaan en weggezet als mensen met een verkeerde mening. Het is maar net welke kleur pet je op dat moment draagt. Politici zijn net als geloofsverbreiders, niet meer dan verkopers. En als ik dus goed lees, moet je die met een korreltje zout nemen. Niets is de echte waarheid, niets staat als een huis. Wij willen bepaalde dingen aannemen als het ons persoonlijk past. Wie een hekel heeft aan auto's zal elk argument benutten om zijn gelijk te halen, wie niets ziet in milieufreaks zal deze steevast wegzetten als mensen met te veel vrije tijd en te weinig echte hobby's.

    BeantwoordenVerwijderen
  15. Sneller dan het licht: dat is volgens een bevriende fysicus alweer ontmaskerd als, nee, niet als een leugen, maar als het resultaat van onzorgvuldig meten. Nou ja, dan hadden die deeltjes ook hun fifteen minutes of fame.

    BeantwoordenVerwijderen
  16. Wat het weer betreft, het is mij hier in Duitsland wel eens opgevallen dat in het weerbericht van de commerciële TV-zenders de temperatuur vaak een graad of twee hoger is dan in dat van de staatstelevisie. Zou de RTL verwikkeld zijn in de vakantiehuisjesverhuur of de OLA ijsfabriek?
    Hoe dan ook: al kun je de temperatuur van nu meten, de eenvoudigste toekomst is nog steeds niet te voorspellen.

    BeantwoordenVerwijderen
  17. Eeuwen geleden was er al een groot wantrouwen tegen het waarheidsgehalte van taal. Argumentatie met behulp van teksten, die dus op taal en overlevering berust, leidt noodzakelijkerwijs alleen tot hypothetische kennis, was de conclusie die de Iraniër Fakhr al-din al-Razi (1149–1209) trok uit zijn uitvoerige studie van het onderwerp (kort samengevat door Th. Bauer in Die Kultur der Ambiguität. Taaluitingen zijn immers altijd voor meerdere uitleg vatbaar of blijven geheel onbegrepen; overleveringen zijn misschien vals of zijn in de loop der tijden vervormd. Het aardige is dat de alfa-geleerde al-Razi de auteur was van een groot en veel gelezen korancommentaar. Voor hem strekte de twijfelachtigheid van teksten zich wel degelijk ook uit tot de bronnen van de sharia: de koran en de overleveringen van de profeet.

    BeantwoordenVerwijderen
  18. @Emigrant: Lijkt me wel een studie waard om te zien of een letterschrift als het onze, Arabische e.d. beter of slechter overlevert dan het pictogrammenschrift van de Chinezen en Jappanners.

    Niet dat ik denk dat dat pictogrammenschrift eenduidiger uit te leggen is. Voor een ruimte gebruiken ze een vierkantje en voor water 3 druppels aan de zijkant. En bij zo'n gecombineert symbool wist ik niet of het over een doucecel ging of een overdekt zwembad. :-)

    BeantwoordenVerwijderen
  19. @Ximaar: Ik denk dat het tussen de verschillende talen niet veel uitmaakt. Er is bij schrift ook nog altijd de moedwillig aangebrachte onduidelijkheid. Je hebt vast wel eens ergens een Romeinse inscriptie gezien: perfecte, scherp gestoken hoofdletters. Maar in Latijnse handschriften is het vaak een rommeltje en men bedient zich ook van afkortingen, ter ontcijfering waarvan een honderden pagina's dikke handleiding bestaat. En ken je ook dit verschijnsel: je schrijft een boodschappenlijstje, en in de supermarkt aangekomen kun je je eigen schrift niet meer lezen... ONduidelijkheid lijkt gewenst te zijn; misschien een subversief protest van de mensenziel tegen al dat vastleggen...? Of een ontoegankelijk maken van het schrift voor niet-specialisten, wie zal het zeggen.

    P.S.: Het is 11.30 uur en op het dak van de buurman zie ik nog steeds rijp. Bah!

    BeantwoordenVerwijderen
  20. Net gisteren teruggekomen uit Marokko. Het is jammer dat ik slecht Frans spreek maar gelukkig waren er hier en daar ook mensen die redelijk Engels spraken en met ons in gesprek wilden gaan.
    Ik heb gemerkt dat voor (veel, de meeste....?) moslims de islam, de koran, Allah, Mohammed de waarheid is, de absolute waarheid en daar voelen ze zich prettig bij. Het is een constante factor, boven de waan van de dag, boven de politieke werkelijkheid.

    Marjan

    BeantwoordenVerwijderen
  21. "Mensen die verhalen vertellen zijn vaak zij die het voor de ict-ers mogelijk maken hun job te doen."

    Dat is waar.

    "Mensen die verhalen vertellen zijn vaak zij die het voor de ict-ers ONmogelijk maken hun job te doen."

    Dat is ook waar.

    BeantwoordenVerwijderen
  22. "Ik heb gemerkt dat voor (veel, de meeste....?) moslims de islam, de koran, Allah, Mohammed de waarheid is, de absolute waarheid en daar voelen ze zich prettig bij."

    Dat geloof ik meteen. Religie is een mooi houvast. Het is nou eenmaal lekkerder om met zekerheden te leven; maar het is ook een beetje een teken van zwakte.

    BeantwoordenVerwijderen
  23. Taal is altijd meeerduidig, maar cijfers zijn daar boven verheven. Dat is het fijne van de exacte wetenschappen; ze bieden een soort absolute waarheid, net als religie. Daarom moeten ze ook te vuur en te zwaard verdedigd worden tegen het ongelovig gepeupelte!

    BeantwoordenVerwijderen
  24. @Marjan: Ha Marjan! Heb je een mooie reis gehad?

    @Bob: Verheven? Van cijfers alleen kun je niet leven. Die zijn meer fürs Grobe.

    BeantwoordenVerwijderen
  25. Cijfers zijn hoger en beter dan woorden.

    "Die Zahl ist das Wesen aller Dinge." - Pythagoras

    "Religion und Mathematik sind nur verschiedene Ausdrucksformen derselben göttlichen Exaktheit." - Michael Faulhaber

    "Die Mathematik ist das Alphabet, mit dem Gott die Welt geschrieben hat." - Galileo Galilei

    BeantwoordenVerwijderen
  26. Bob, is het van ons dan niet evengoed een teken van zwakte dat wij onze wetenschappelijke zekerheden zo koesteren?

    Afgelopen week besefte ik meer dan ooit hoe belangrijk de zekerheid is dat elke dag de zon opkomt en ondergaat en ook de cyclus van de maan, de stand van de sterren etc..
    Gelovigen zien dat ook als geschapen door God of Allah.
    Marjan

    BeantwoordenVerwijderen
  27. Emigrant, ja was mooie reis. Ben je ooit in Marokko geweest?
    Het is niet het leukste vakantieland dat we bezocht hebben maar het was zeker boeiend.

    We zijn op dromedarissen een eind de woestijn in gegaan en hebben overnacht bij echte toeristenbedoeinen. Dat was erg mooi: het licht, het zand, de stilte, de duisternis, de manier van leven van de mensen.
    Ook het atlasgebergte was indrukwekkend.
    Ik zou niet graag wonen in zo'n droog en warm (zelfs in oktober!) land.

    Ik schrok van de armoe, het was erger dan ik gedacht had. De kinderen vonden het naar om te zien. De tegenstellingen zijn enorm. Je hebt er ook prachtige villawijken met zwembaden en golfbanen, zelfs in droge hete gebieden.
    We hadden er moeite mee te zien hoe men in Marokko omgaat met dieren. De kinderen wilden na twee uur weg uit Marrakech vanwege alle zielige dieren en wilden de stad niet nog een keer in.

    Na drie dagen miste ik mijn wijntje. We zaten in nette familiehotelletjes zonder alcohol en ook in de restaurants waar we aten was geen drank verkrijgbaar. De laatste drie avonden zaten we in Marrakech en daar was gelukkig wel volop bier en wijn te koop in de supermarkt en in luxe westerse cafe's. De laatste avond hadden we onze eigen fles wijn mee genomen naar een restaurant. Beleefd gevraagd of ze het vervelend vonden als we ons eigen wijntje dronken aan tafel. Was geen enkel probleem.
    Marjan

    BeantwoordenVerwijderen
  28. @Bob: En om dat hard te maken kom je met een heel stel woorden? Dat het de woorden van allerlei beroemdheden zijn moet het nog wat cachet verlenen zeker.

    BeantwoordenVerwijderen
  29. @Marjan: Ik ben er dertig jaar geleden eens geweest, in het Noorden van het land. Heel mooi, maar ik kon niet goed met de mensen overweg. Herinner mij wel overtuigende rode wijnen.

    BeantwoordenVerwijderen
  30. Ik spreek in de taal die jij begrijpt, emigrant. En trouwens, wiskundige formules kun je zo slecht intypen. Dat gaat beter met een potlood op een kladje.

    BeantwoordenVerwijderen
  31. Marjan, er is een verschil tussen de zekerheden die de religie biedt en de zekerheden die de wetenschap probeert te bieden. Namelijk dat religie flauwekul is.

    BeantwoordenVerwijderen
  32. En toen sloeg de bliksem in in Bobs woning ...

    BeantwoordenVerwijderen
  33. Gelukkig bleek dat de wetenschappelijke stelling dat bliksem slechts het gevolg is van bepaalde atmosferische omstandigheden en niet door de hand van Wodan, Donar of welke ander god ook wordt bestuurd, voldoende bescherming bood om Bob's huis en lijf te beschermen tegen al te veel destructieve stroominvloeden....

    BeantwoordenVerwijderen
  34. * klopt het puinstof van de ingestorte woning van zijn schouders *

    BeantwoordenVerwijderen