8 december 2008

De voorlezer

Een kleine boekbespreking. De emigrant heeft er al een keer uitgebreid en zeer lovend over geschreven, en toen ik ontdekte dat mijn vriendin dat boek in de boekenkast heeft staan, ben ik er ook aan begonnen.
Ik heb het over De voorlezer van Bernhard Schlink. Het is geen dikke pil, dus ook voor de niet-geroutineerde lezers een poging waard. Het bijzondere aan dit boek is dat het op een persoonlijke, indringende, begrijpelijke, niet betweterige, niet intellectuele manier ingaat op de grote morele dilemma's van het leven die bijvoorbeeld in de nazi-tijd in Duitsland een grote rol spelen. Afgezien daarvan is het ook een boeiend liefdesverhaal over een student en een volwassen vrouw.

De morele vraagstukken die worden behandeld zijn bijvoorbeeld:
Hoe kan een mens zich laten meeslepen om mee te doen aan de gruweldaden van een systeem waar je als buitenstaander alleen maar met afschuw naar kunt kijken? Hoe komt het eigenlijk dat er zo veel mensen aan dit systeem hebben meegedaan? Waren al deze mensen gewoon slecht, dit antwoord is natuurlijk te simpel. Aan de hand van een persoon die in het normale leven (bijna) normaal functioneert wordt geschilderd hoe ogenschijnlijk onbelangrijke karaktereigenschappen en zwakheden ertoe bijdragen dat iemand in dit systeem meewerkt en bijvoorbeeld mensen selecteert die te zwak zijn om nog te werken en doorgestuurd worden om te worden vergast.

Met alle begrip en achtergrondinformatie blijft er altijd een punt aan te wijzen waarop een persoon had kunnen zeggen: hier doe ik niet meer aan mee. Ook al kost het me mijn baan, mijn aanzien, en mijn geld; ook al moet ik misschien in de gevangenis, aan dit soort praktijken doe ik niet meer mee. Ik denk dat het alleen de 'sterkere' mensen zijn die op zulke momenten een dergelijk besluit kunnen nemen. Veel mensen zijn echter niet clever genoeg om zich op de juiste manier te rechtvaardigen, hebben niet genoeg (wils-)kracht om tegen de autoriteiten in te gaan, hebben soms niet genoeg opleiding om zich op een fatsoenlijke manier te uiten, zijn gewoon te zwak.
Dit alles moet natuurlijk geen verontschuldigung zijn, maar inzicht verschaffen in de manier waarop een dergelijk systeem kan groeien. Als we niet willen begrijpen dat we misschien zelf ook vatbaar zijn in een zwak moment om ons te laten meeslepen, als we dat niet kunnen toegeven, dan lopen we gevaar dat we het niet zien gebeuren als het zover is.

Update:
Als ik over een film of boek vertel, lees ik pas daarna de andere kritieken of de stukken in de wikipedia, zodat ik mijn eigen mening niet teveel laat beinvloeden. Nu heb ik gelezen in de Wikipedia dat juist deze maand de verfilming van dit boek onder de titel The Reader in premiere is gegaan. In een van de hooofdrollen speelt Kate Winslet, en men houdt al rekening met Oscar-nominaties. De film komt pas in februari naar Duitsland, ik ben benieuwd.

8 opmerkingen:

  1. Ik zal de film in de gaten houden. De verklaring is dat de mens een kudde dier is als gevold van duizende jaren van evolutie. Een natuurlijke drang die moeilijk is te stoppen. De vraag is hoe en waarom die kudde op gang komt. Waarom brengt kudde niet gewoon niet hun leven door met saai de hele dag gras eten?

    Rab A

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik denk inderdaad dat de wereld er beter uit zo zien als de saaie mensen aan de macht zouden zijn.
    De saaie mensen, dat zijn die mensen die een innerlijk evenwicht hebben, geen 'spannende' belevenissen nodig hebben om hun leven zin te geven, niets te bewijzen hebben en dus eigenlijk helemaal niet aan de macht willen. Daar zit hem natuurlijk de kneep. Waarschijnlijk moeten we ze verplichten de macht te nemen, voor ons eigen bestwil.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. IK denk dat het dilemma niet zo groot is als er geen levensdreiging of economische boycot zou bestaan. De nazi's en de communisten waren door hun totalitaire beheersing van alle facetten van de maatschappij in staat om zelfs de grootste sukkels en burgerman/vrouwen nog om gte vormen tot trouwe volgelingen van het systeem. Inclusief de consequenties. En juist de Duitse mentaliteit zorgde voor de wonderlijke (en voor mij reden voor het lezen van veel boeken) omslag van het ene naar het andere systeem en de nodige repressie die dan toch weer werd vertaald in gedisciplineerd gedrag. Is in andere landen (zoals het liberale Nederland) lastig te vatten. Maar daarom niet minder interessant. Het houdt mij wel van de straat...

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Mooi blog. Je roert vragen aan die mij ook nog altijd bezig houden.
    Ik heb onlangs toevallig ook een paar recensies gelezen over een boek dat in Nederlandse vertalingen de Welwillenden heet: http://www.vanstockum.nl/product/10783587/De-Welwillenden.html
    Als ik jouw recensie lees dan denk ik dat ik liever 'de Voorlezer' ga lezen.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. @Leo: Het is heel lastig te vatten als je het niet hebt meegemaakt. (Ik heb het niet meegemaakt). In Nederland denkt men vaak dat het daar niet zo snel zou gebeuren vanwege de algemen anti-autoritaire houding. Maar ook dat is een groepsgedrag. Ik stel daar tegenover dat Nederland in de oorlogstijd in vergelijking met andere landen het meeste heeft samengewerkt met de bezetter en zo verhoudingsgewijs de meeste Joden heeft uitgeleverd. Ik denk niet dat de Nederlander nog zo anti-autoritair is als hij daarbij de enige is en er werkelijk iets op het spel staat.
    Het feit dat de vernietigingsmachine zo efficient functioneerde in Duitsland is waarschijnlijk wel een direkt gevolg vande Duitse mentaliteit aangaande serieusheid.

    Voor mij is het zeer interessant om uit te vinden hoe mensen ertoe komen zulke dingen te doen, en ik probeer mezelf niet vantevoren al zo te plaatsen dat het mij niet kan gebeuren.

    @Marjan: Vooral lezen! Boeken zijn altijd een kwestie van smaak, maar dit boek schijnt heel veel mensen goed te bevallen. Volgens Wikipedia is het in 39 talen vertaald.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Ik heb het boek nog steeds niet gelezen. Het is er nooit van gekomen, maar ik moet eerlijk zeggen dat het boek mij ook niet zo trekt.
    Als ik nog eens tijd (en vooral zin) heb, zal ik het eens huren in de bieb. Ik wacht wel op de film. (Opgenomen in Goerlitz trouwens!)

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Zonder afbreuk te willen doen aan jouw mening, geloof ik, dat er toch meer redenen kunnnen zijn voor mensen om mee te doen in een systeem dan alleen zwakheid, lafheid, gebrek aan wilskracht of hoe je het noemen wilt. Er is een serie op de Nederlandse televisie, die heet in Europa. Hier is de link, http://www.ineuropa.nl/

    Daarin zijn veel afleveringen, die over Duitsland en de nazi gaan, maar ook over andere systemen, zoals het communisme en fascisme.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Vedat, dat zijn de uiterlijke omstandigheden die iemand ertoe dwingen, waar jij het over hebt, als ik het goed begrijp. Die zijn er natuurlijk ook, daar is absoluut geen twijfel over. Wat mij altijd interesseert is hoe mensen ertoe bewogen worden zonder expliciete dwang. Hetzelfde geldt voor 'gewone' oorlogen. Waarom doen soldaten mee aan een oorlog? Ik geloof dat dat een onderwerp is voor een aparte log, anders wordt het hier te lang.

    BeantwoordenVerwijderen